काठमाडौं– सरकारले समयमै उखुको मूल्य नतोक्दा किसान अन्योलमा परेका छन् । तराईका दुई दर्जन जिल्लामा लाखौँ किसानले व्यावसायिक रूपमा उखु खेती गर्दै आए पनि क्रसिङ सिजन सुरु हुनै लाग्दासमेत यो वर्षका लागि सरकारले उखुको मूल्य तय गर्न सकेको छैन । 

सरकारले उखुको मूल्य तोक्न चासो नदेखाएपछि किसान सिंहदरबारको ढोका धाउन बाध्य छन् । गत बिहीबार कृषि मन्त्रालयमा किसान प्रतिनिधिले कृषिमन्त्री महेन्द्र राय यादव, कृषि सचिव गोविन्द शर्मालाई भेटेर दबाब दिएका थिए । तर, अहिलेसम्म मूल्य तोक्न सरकारले सकेको छैन ।

भेटमा किसानले उत्पादन लागत र चिनीको बिक्री मूल्यको आधारमा न्यायोचित मूल्य तय गर्न माग गरेको उखु उत्पादक महासंघ अध्यक्ष कपिलमुनि मैनालीले जानकारी दिए । यो वर्षका लागि उखुको मूल्य प्रतिक्विन्टल ६ सय ५० रुपैयाँ कायम गर्न किसानको माग छ ।

‘यो वर्षका लागि उखुको न्यूनतम मूल्य प्रतिक्विन्टल साढे ६ सय रुपैयाँ कायम गर्न माग गरेका छौँ,’ अध्यक्ष मैनालीले भने, ‘उत्पादन लागतको आधारमा मूल्य नतोकिए उखु खेती गर्न सकिँदैन । त्यसले चिनी उद्योग बन्द हुने अवस्था आउनेछ । यसबारे सरकार र उद्योगीको ध्यानाकर्षण गराएका छौँ ।’ कृषि मन्त्रालयका प्रवक्ता प्रकाश सन्जेलले यो वर्षका लागि उखुको मूल्य यही साता तोक्ने तयारी भइरहेको बताए । यो वर्ष उखुको मूल्य विगतको भन्दा वैज्ञानिक र व्यावहारिक हुने उनको दाबी छ ।

कृषि मन्त्रालयका अनुसार यो वर्ष उखुको मूल्य तोक्न मन्त्रालयले उखु पकेट क्षेत्र मानिने तराईका १० जिल्लामा गएर स्थलगत अध्ययन गरेको थियो । प्रत्येक जिल्लाबाट ३० बढी अध्ययन नमुना संकलन गरिएको मन्त्रालयले बताएको छ ।

गत वर्ष सरकारले उखुको मूल्य प्रतिक्विन्टल ५ सय ४४ रुपैयाँ ३३ पैसा तोकेको थियो । उखुको मूल्य ३८६ रुपैयाँ १६ पैसा, ढुवानी खर्च एवं मुनाफा ९२ रुपैयाँ ८९ पैसा र सरकारले दिने प्रतिक्विन्टल अनुदान ६५ रुपैयाँ २८ पैसा मिलाएर गतवर्ष ५ सय ४४ रुपैयाँ ३३ पैसा मूल्य निर्धारण भएको थियो । गत वर्ष अघिल्लो वर्षको तुलनामा क्विन्टल ८ रुपैयाँ मात्रै मूल्य बढेको थियो । तर, यो वर्ष उखुको मूल्य गत वर्षभन्दा प्रतिक्विन्टल १ सय ६ रुपैयाँ बढी निर्धारण गर्न महासंघले माग गरेको छ ।

लागतअनुसार मूल्य नपाउँदा तराईमा विगत केही वर्षदेखि उखु खेती घट्दै गएको छ । लागत अनुपातमा मूल्य नपाइने र सरकारले तोकेकै मूल्य पनि उद्योगीले समयमै नदिँदा किसानले उखु खेती गर्नै छाडेका छन् ।

बन्द हुँदै चिनी उद्योग

उखु अभावमा चिनी उद्योग बन्द हुने अवस्थामा पुगेका छन् । केही वर्षअघिसम्म हिउँदका ४/५ महिना चल्ने चिनी उद्योग उखु अभावमा अहिले २ महिनामै बन्द हुन थालेका छन् । 

इन्दु शंकर चिनी उद्योगका प्रशासन प्रमुख ठाकुर नेपालका अनुसार २÷४ वर्षअघिसम्म मंसिरमै चिनी उद्योग सञ्चालमा आउँथे । तर, यो वर्ष पुस पहिलो सातामा पनि उद्योग सञ्चालन हुने/नहुने भन्ने अन्योल छ ।

सर्लाहीको इन्दु शंकर र महोत्तरीको एभरेस्ट चिनी उद्योगबाहेक देशका सबैजसो उद्योगले किसानलाई तोकिएको मूल्यसमेत समयमै दिएका छैनन् । यस कारण किसानले उखु खेती मासेर अन्य अन्नबाली लगाउन थालेका छन् । तराईका सर्लाही, महोत्तरी, धनुषा, सिरहा, सप्तरी, सुनसरी, मोरङ, रौतहट, बारा, पर्सा, नवलपरासी, रूपन्देहीलगायत जिल्लामा व्यावसायिक उखु खेती हुँदै आएको छ ।  गत वर्ष नेपालमा १ लाख २० हजार मेट्रिक चिनी उत्पादन भएको सरकारी तथ्यांक छ । मुलुकमा वार्षिक २ लाख ५० हजार मेट्रिक टन चिनी माग छ ।